Familiedrama's of hoe onze maatschappij telkens weer opnieuw faalt

Transparantiebeleid: Dit artikel kan affiliate links bevatten. Als u op één van deze links klikt kan robbydeletter.com een commissie krijgen, zonder dat het u iets meer kost. Op deze manier kan u mij steunen, zodat ik gratis advies kan blijven geven.

Familiedrama’s zijn van alle tijden. De druk van de maatschappij, een partner die wil scheiden of levensmoeheid zijn vaak gehoorde redenen achter het gedrag van zulke daders. Hoe krijgt iemand het in zijn hoofd een gezin uit te moorden? Waar ligt het punt dat het rationeel denken zich van de geest gaat scheiden? Het familiedrama lijkt onwerkelijk, misdadig en zelfs onmenselijk en toch staan de kranten er iedere week vol van. Hoe kunnen we familiedrama’s vermijden en in hoeverre is de maatschappij verantwoordelijk?

Inhoudsopgave

Concrete cijfers gezinsdrama’s

Gemiddeld zijn er 7 familiedrama’s per jaar in Nederland. In Europa spreken we van 0.05 tot 0,2 per 100 000 inwoners.¹ Het lijkt een betrekkelijk kleine groep mensen, waardoor de algemene populatie zich moeilijk in de feiten kan inleven. Toch zijn familiedrama’s minder wereldvreemd dan we zouden denken. Als we vaststellen dat bij partnerdodingen 20% van de daders geen voorgeschiedenis van geweld heeft², kunnen we bij de uiteindelijke afloop vraagtekens zetten.

Als maatschappij zitten we met de handen in het haar, want wat kan je doen wanneer iemand alle rationaliteit verliest? We staan machteloos en wachten bang af wanneer het volgend gezinsdrama zich zal afspelen. Volgens criminologe Marieke Liem is er wel degelijk een mogelijkheid om familiedrama’s te voorkomen. Hulpverleners en politie zouden namelijk meer alert kunnen zijn.³

Spijtig genoeg is hulpverlening onderhevig aan de wetten van het land en kunnen ze zelfs bij vermoedens niet veel betekenen. Niet weinig worden vermoedelijk toekomstige daders voor de feiten ondervraagd, die op dat moment een rol aannemen, zodat ze achteraf de daad toch kunnen uitvoeren.

Voorafgaande signalen herkennen

Een gezinsdrama voorspellen lijkt een onmogelijke zaak. Toch zijn er dikwijls voorafgaande signalen merkbaar. Ongewenst gedrag uit het verleden is zelfs in 90% van de gevallen een signaal dat bepaalde mensen een risicoprofiel vormen.⁴ Met die wijsheid in het achterhoofd kunnen we stellen dat het ieders taak is om niet alleen mogelijke signalen te melden, maar hulp te bieden waar mogelijk.

We zien dat daders vaak door dezelfde motieven worden gestuwd. Er is een zekere ontwrichting met de partner, financiële moeilijkheden dragen loodzwaar door of mentale problemen zijn niet langer te onderdrukken. Ook depressie, werkverlies en wraak kunnen een katalysator vormen. In 90% van de gevallen is de dader een man, die door veranderlijke omstandigheden het idee vormt zijn mannelijkheid te verliezen. Het is dan ook belangrijk dat de ex-partner bij een scheiding de wonden niet gaat openrijten, hoewel dit natuurlijk niet als voornaamste reden voor een familiedrama kan worden aanzien.

De stormen in het leven van een mens kunnen groei veroorzaken, doch zijn we van nature uit niet geprogrammeerd daar altijd zo mee om te gaan. Mensen die grote verliezen kennen, neigen niet langer voorbij het tijdelijke probleem te kijken. Vrienden, familie, sociaal werkers en andere hulpverleners hebben als taak dat toekomstperspectief bij onze naasten te cultiveren.

De onbereikbare droom van perfectie

Reclame, sociale netwerken en de algemene omgang met mensen laat uitschijnen dat ieders leven de perfectie moet benaderen. Het gras lijkt groener aan de overzijde, maar vaak is het meer verdord dan de eigen tuin. Gezinnen trekken hun aan een onbereikbare droom op en stellen buiten proportionele verwachtingen. Schoonheid, rijkdom en loze vriendschapsbanden voeden de illusie van dat ideaal.

Wanneer de eerste barsten dat ideaal aantasten, kunnen bepaalde individuen een ander pad inslaan. Zo constateren we dat ontrouw of het simpelweg weggaan van een partner de meeste familiedrama’s in de hand lijkt te werken. De schuld van het gebeuren ligt natuurlijk nooit bij de partner, al is het raadzaam dat onder zulke omstandigheden, de andere niet tot het uiterste wordt gedreven.

Tijdig hulp inroepen niet zo evident

Op tijd aan de alarmbel trekken lijkt een eerste logische stap. Wanneer er vermoedens bestaan dat een partner zijn echtgenote of diens kinderen wenst te vermoorden, kunnen we niet aan de zijlijn blijven toezien. Wat er dan precies moet gebeuren is niet zo evident als we denken.

Politie en gerecht kijken soms machteloos op de ontwikkeling van zulke taferelen toe. Zij zijn slechts de laatste strohalm waar het slachtoffer zich toe kan wenden, hoewel ook zij in hun optreden beperkt blijven. Zolang er geen voorafgaandelijke fysieke handelingen van misbruik worden geconstateerd, kunnen alleen verwittigingen worden uitgevaardigd. Spijtig genoeg hebben deze verwittigingen vaak een omgekeerd effect en zorgen ze eerder voor olie op het vuur.

Hulpverleners kunnen soelaas brengen, indien beide partners daarvoor openstaan. We stellen echter vast dat bij een familiedrama de dader voor externe hulp niet echt ontvankelijk is. Indien men veronderstelt dat het gevaar nakend is, kan de partner best zo snel mogelijk vluchten. Alleen kunnen de kinderen niet zo makkelijk van de andere partner worden gescheiden of men zou al moeten bewijzen dat de kinderen in zijn buurt gevaar lopen.

Tijdig hulp inschakelen is dus niet zo evident als we in eerste instantie denken. Het is nogal simplistisch om alle verantwoordelijkheid bij gerecht, politie en hulpdiensten te leggen, wanneer zij niet over de middelen beschikken, om daadwerkelijk een verschil te maken. Een algemeen bewustzijn van het probleem kan echter de dialoog tot een efficiëntere toekomstige hulpverlening openen.

Neem dreigementen serieus

Mensen die dreigen een familiedrama te veroorzaken moet men altijd serieus nemen. Bij een plotse scheiding durven we daar als buitenstaander niet altijd de nodige aandacht aan te schenken. Het zal wel bij een dreigement blijven of het is de gekwetstheid die spreekt, zijn vaak gebruikte uitdrukkingen. Wanneer je als slachtoffer bedreigt wordt doe je er goed aan hulp in te schakelen. Een aangifte bij de politie of het feit dat anderen van de bedreiging op de hoogte zijn, kan voor het nodige verschil zorgen.

Als je echter overtuigd bent dat je in levensgevaar verkeert, hoef je niet af te wachten. Er zijn verschillende hulpdiensten waar je terecht kan. Op de website van slachtofferhulp vind je de belangrijkste stappen die je kan ondernemen. Wanneer je in kritiek gevaar bent, aarzel dan niet het noodnummer te bellen.

Partners die bedreigd worden wachten dikwijls af en daarin schuilt het gevaar. Als de dreigende partner het gevoel krijgt dat zulk gedrag kan, zal hij steeds een stapje verder gaan. Durf tijdig hulp inroepen en vertrek tijdig! De veiligheid van jou en de kinderen is van het grootste belang. Zelfs bij twijfel is het beter tijdig je biezen te nemen en professionele hulp in te schakelen.

Familiedrama’s vaak bij gewone gezinnen

Gezinsdrama’s gebeuren niet alleen bij mensen met psychische problemen. Veelal gaat het om de normaalste gezinnen. Buren die de dader jarenlang kenden reageren niet alleen geschokt, maar zijn vooral door de feiten verrast.

Dit kan twee redenen hebben. Ofwel is de dader er jarenlang in geslaagd om zijn gedrag voor de buitenwereld te verbergen ofwel sloegen zijn stoppen op een zeker moment of door een bepaalde gebeurtenis door, waarbij hij in een waas van onweerstaanbare drang de daad verrichtte. Het aantal gevallen waarbij artikel 71 ofwel onweerstaanbare drang wordt ingeroepen zijn niet gering.

Onweerstaanbare drang kan echter alleen voortvloeien wanneer een dader daartoe bewogen wordt. Hiermee wil ik niet stipuleren dat het slachtoffer voor de daad verantwoordelijk wordt gesteld, maar moeten we onszelf afvragen in hoeverre we die daad kunnen voorkomen. Als familiedrama’s bij gewone gezinnen plaatsvinden en als we ervan uitgaan dat die gezinnen met een basis aan moraliteit zijn opgevoed mogen we toch stellen dat ieder mens vatbaar blijft.

Media speelt een belangrijke rol

Dat over vrijheid van media niet moet worden gediscussieerd lijkt me logisch, zolang de berichtgeving geen gevaar vormt. Soms kan een bepaalde krantenkop aanleiding geven een twijfelende dader over de streep te helpen, al is er naar het uitlokkingsgedrag van de media weinig onderzoek verricht.

In plaats van alleen over de familiedrama’s op zich te berichten, zou het kunnen helpen, dat diezelfde media meehelpen een preventief bewustzijn bij de bevolking uit te dragen. In Nederland heeft men zonder succes een mediacode⁵ willen lanceren, waarvoor de pers natuurlijkerwijs op zijn achterste poten ging staan. Zij zien deze code niet als een preventieve regel, maar eerder als een beperking op de persvrijheid.

Toch beginnen journalisten in te zien dat er iets moet veranderen en werken ze aan een zelf gecreëerde mediacode. Hopelijk kan deze positieve evolutie mensenlevens redden.

Enkele familiedrama’s die de laatste tijd in de media circuleerden

Bewustzijn van het probleem

Familiedrama’s zijn een smet op het blazoen van een vooruitstrevende maatschappij. Het geeft weer dat de ogenschijnlijke perfectie van het modale gezin barsten vertoont en dat ernstige problemen in bepaalde gevallen tot desastreuze gevolgen kunnen leiden. We kunnen met de vinger naar individuen wijzen of tot besef komen dat familiedrama’s enkel mogelijk zijn in een maatschappij, waar zorg voor de ander met de voeten wordt getreden.

Mensen zonder familie en vrienden hebben geen opvangnet en zijn aan de grillen van maatschappelijk welzijn onderhevig. Als dat maatschappelijk welzijn niet de nodige hulpverlening voorziet of wanneer bij een grote financiële schuldenlast geen perspectief kan worden geboden, zorgen we vanzelf dat mensen de zin van hun bestaan in twijfel gaan trekken. Achteraf meevoelen met de slachtoffers is niet langer voldoende. Er is een mentaliteitswijziging nodig, willen we familiedrama’s voorgoed laten stoppen.

Er hangt bloed aan ieders handen, wanneer we besluiten een egocentrische cultuur verder te zetten. Voor, tijdens en na een scheiding is meer hulp nodig en het is gewoonweg niet langer aanvaardbaar dat we als maatschappij ons hoofd in het zand steken. Natuurlijk beslissen wij niet dat mensen hun eigen partner en kinderen gaan vermoorden. De uiteindelijke beslissing ligt bij het individu, maar we zouden als maatschappij wel alles in het werk kunnen stellen, opdat de wanhoop van het moment, niet tot fatale gevolgen zou kunnen leiden.

Laten we vooral een algemeen bewustzijn creëren en niet alleen de eigen problematiek onder ogen zien. Als mijn buur zijn vrouw en kinderen vermoordt heeft dat een weerslag op mij en jou. Dan heeft niet alleen mijn buur gefaald, maar onze maatschappij in het algemeen.

Bronnen:

Liem, M. C. A., & Oberwittler, D. (2012). Homicide followed by suicide in Europe. In M. C. A. Liem & W. A. Pridemore (Eds.), Handbook of European homicide research: Patterns, explanations, and country studies (pp. 197–215). Springer Science + Business Media. https://doi.org/10.1007/978-1-4614-0466-8_12
Van Tendeloo Hanne, Humo, 24 april 23, Criminologe over femicide: ‘In ongeveer 20 procent van de partnerdodingen heeft de dader geen enkele voorgeschiedenis van geweld’, geraadpleegd op 06/05/2023
Carolien Stam, 19/02/2010, ‘Preventie bij familiedrama’s soms mogelijk’, geraadpleegd op 06/05/2023
Bernie Auchter, NIJ Journal / Issue No. 266, Men Who Murder Their Families: What the Research Tells Us, geraadpleegd op 06/05/2023
Wesley Meijer, 28/10/2010, Kennislink, Gezinsdrama: meestal bij verrassing, geraadpleegd op 06/05/2023