Pesten op het werk. Waar ligt de grens?

Pesten op het werk is een onderwerp dat de laatste jaren steeds meer aan bod komt. Niet dat het pesten op zich significant is gestegen, maar gelukkig zijn meer mensen zich van de negatieve gevolgen bewust. Iemand herhaaldelijk neerhalen lijkt not done en toch blijken pesters een fenomeen van iedere tijd te zijn. Vaak heeft de aanstoker niet door welke gevaarlijke en destructieve invloed zijn pestgedrag kan veroorzaken. In enkele gevallen gaat dit zo ver dat slachtoffers voor lange tijd werkonbekwaam zijn of zelfs aan de gevolgen van pesten overlijden. Het is belangrijk dat werkgevers blijven inzetten op campagnes die het pesten op het werk tegengaan. Een gezonde werksfeer waar het wij-gevoel wordt gestimuleerd komt iedere werknemer ten goede. Natuurlijk begint een anti-pestcampagne veelal bij het individu. Wat kunnen wij zelf doen om het pesten tegen te gaan?

Wat wordt verstaan onder pesten op het werk?

De Belgische wetgeving omschrijft pesten op het werk als volgt:

een onrechtmatig geheel van meerdere gelijkaardige of uiteenlopende gedragingen, buiten of binnen de onderneming of instelling, die plaats hebben gedurende een bepaalde tijd, die tot doel of gevolg hebben dat de persoonlijkheid, de waardigheid of de fysieke of psychische integriteit van een werknemer of een andere persoon waarop deze afdeling van toepassing is bij de uitvoering van zijn werk wordt aangetast, dat zijn betrekking in gevaar wordt gebracht of dat een bedreigende, vijandige, beledigende, vernederende of kwetsende omgeving wordt gecreëerd en die zich inzonderheid uiten in woorden, bedreigingen, handelingen, gebaren of eenzijdige geschriften. Deze gedragingen kunnen inzonderheid verband houden met leeftijd, burgerlijke staat, geboorte, vermogen, geloof of levensbeschouwing, politieke overtuiging, syndicale overtuiging, taal, huidige of toekomstige gezondheidstoestand, een handicap, een fysieke of genetische eigenschap, sociale afkomst, nationaliteit, zogenaamd ras, huidskleur, afkomst, nationale of etnische afstamming, geslacht, seksuele geaardheid, genderexpressie en genderidentiteit.

Ongewenst seksueel gedrag op het werk wordt als volgt omschreven:

is elke vorm van ongewenst verbaal, non-verbaal of lichamelijk gedrag met een seksuele connotatie dat als doel of gevolg heeft dat de waardigheid van een persoon wordt aangetast of dat een bedreigende, vijandige, beledigende, vernederende of kwetsende omgeving wordt gecreëerd.

Als we beide wetteksten doornemen lijkt het duidelijk dat pesten en ongewenst seksueel gedrag op het werk duidelijk worden omschreven en toch blijkt dat in realiteit een andere wending te creëren. Voor werkgevers en werknemers is het niet altijd duidelijk wat men nu wel en niet onder pesten op het werk kan catalogiseren. Deze twijfel zorgt ervoor dat pesters met vaak desastreuze gevolgen hun pestgedrag kunnen voortzetten.

In simpele bewoordingen kunnen we stellen dat pesten op het werk een reeks van handelingen inhoudt, waarbij een individu of groep wordt geviseerd, met als doel dat individu of deze groep te kwetsen, wat een al dan niet vijandige en onveilige werkomgeving voor het individu of de groep kan betekenen. Laat het dus duidelijk zijn dat afzonderlijke incidenten niet tot een reeks van handelingen behoren en daar knelt het schoentje.

Hoe bewijs je pesten op het werk?

Zowel voor het slachtoffer als voor de werkgever blijft het moeilijk om dit kwaadaardig gedrag te gaan bewijzen. Vaak is de kweller slim genoeg om zijn pestgedrag buiten de ogen van zijn leidinggevende te gaan voltrekken en is aangifte van pesten voor het slachtoffer bijzonder lastig. Niet alleen is de ellenlange procedure van een klacht tegen werknemer(s) moeilijk te bewijzen, maar kunnen pesters hun kwellingen tegen het slachtoffer gaan opvoeren. Toch blijft het belangrijk om pesters met hun gedrag te confronteren, al zal een succesvolle aangifte met de nodige bewijzen gepaard moeten gaan.

Bewijslast verzamelen is waarschijnlijk één van de moeilijkste taken binnen dit proces. Vanaf de pester notie krijgt dat hij in het vizier wordt gehouden, zal hij naar alle waarschijnlijkheid zijn tactiek bijschaven. Soms is een klacht voldoende opdat de pester zijn gewelddadig gedrag gaat stoppen, maar uit het verleden kunnen we stellen, dat dit niet altijd het geval is. Zo kan een aangifte ervoor zorgen dat het pestgedrag wordt opgevoerd, met alle gevolgen van dien.

Is pesten op het werk strafbaar?

Uiteraard is het bewust kwellen van een andere persoon strafbaar en kunnen de gevolgen voor het slachtoffer niet worden onderschat. Sinds 1 juli 2011 is pesten op het werk een strafrechtelijk misdrijf geworden.

Artikel 119 van het Sociaal Strafwetboek omschrijft dit als volgt:

Geweld, pesterijen of ongewenst seksueel gedrag op het werk met een sanctie van niveau 4 wordt bestraft, hij die in contact treedt met de werknemers bij de uitvoering van hun werk en die geweld, pesterijen of ongewenst seksueel gedrag op het werk begaat in overtreding op de wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk

Aangezien we in artikel 17 van het Sociaal Strafwetboek lezen dat de bevoegdheden van de officieren van de gerechtelijke politie, de door de Koning aangewezen ambtenaren, de bevoegde overheden met aangewezen ambtenaren, evenals de sociaal inspecteurs toezicht op de naleving van de bepalingen van dit Wetboek houden, kunnen we stellen dat het neerleggen van een klacht met burgerlijke partijstelling tot de mogelijkheden behoort. In de rechtspraak zien we dat er reeds verschillende uitspraken hebben plaatsgevonden. Laten we niet vergeten dat deze piste een zeker risico inhoudt. Als de raadkamer echter oordeelt dat de bewijslast onvoldoende is, kan de aangever tot het betalen van een rechtsplegingsvergoeding worden veroordeeld.

Het lijkt interessanter om bij verregaande feiten klacht bij de politie neer te leggen, omdat in geval van een gebrekkige bewijslast, de procureur kan beslissen om de zaak te seponeren. Voor de aangifte kan het slachtoffer zich beter tot een advocaat wenden, zodat een deugdelijke risicoanalyse van een eventuele aangifte kan plaatsvinden.

Wat is pesten niet?

Als we pesten op het werk willen omschrijven, moeten we ook aangeven wat niet als pesten kan worden verstaan. Laten we duidelijk stellen dat men alleen over pesten kan spreken, indien de dader herhaaldelijk tegenover één of meerdere werknemers onredelijk gedrag vertoont, met de bedoeling om het individu of de groep te schaden. Een enkel gebeuren kan dus niet als pestgedrag worden omschreven.

Men moet ook onderscheid maken tussen conflicten, stress op het werk of het algemeen gedrag van een leidinggevende. Bij conflicten is er meestal een gelijkheid tussen partijen. Stress op het werk is vaak het gevolg van een algemeen beleid, waardoor de individuele werknemer niet geviseerd wordt en dat beleid niet als doel heeft individuele werknemers aan te vallen. Als dit wel het geval is, kan men uiteraard wel over pesten spreken. Eenmalige uithalingen worden door het gebrek aan herhaling niet als pesten aanzien.

Wat is seksueel grensoverschrijdend gedrag?

Waar bij pesten het slachtoffer herhaaldelijk wordt aangevallen, met als doel de getroffene zo hard mogelijk te schaden, is seksueel grensoverschrijdend gedrag anders van aard. Hoewel ook bij seksueel grensoverschrijdend gedrag het slachtoffer beledigd, vernederd of gekwetst kan worden, heeft de dader een ander doel voor ogen. De dader hoopt dat zijn opmerkingen en/of aanrakingen het slachtoffer ertoe zullen bewegen, hem of haar bepaalde seksuele privileges te verlenen.

Seksueel grensoverschrijdend gedrag hoeft niet herhaaldelijk plaats te vinden, vooraleer men klacht kan neerleggen. Net zoals bij pesten kunnen zwaarwichtige feiten bij de vertrouwenspersoon en/of politie worden gemeld. Het is belangrijk dat slachtoffers op tijd aan de alarmbel trekken. De Genderkamer van de Vlaamse ombudsdienst, heeft als doel slachtoffers bij vragen over grensoverschrijdend gedrag, bij te staan. Tevens is er in bijna iedere onderneming een vertrouwenspersoon aangeduid, die u met raad en daad kan bijstaan.

Gevolgen van pesten op het werk

De gevolgen van pesten op het werk zijn niet te onderschatten. Volgens recent onderzoek blijkt 6,4% van de werknemers één of andere vorm van pesten op het werk te ervaren. Zelfs met de massale invoering van telewerk lijkt het aantal pestdossiers niet te dalen. Als zelfs fysieke afstand tussen collega’s het pesten geen halt toe roept, zijn de gevolgen van pesten op het werk niet te overzien. Het langdurig jennen van mensen heeft nare gevolgen en die gevolgen komen meestal aan het licht, wanneer de schade reeds bijzonder groot is.

Slechtere prestaties op het werk

Mensen die gepest worden presteren slechter en dat zorgt ervoor dat slachtoffers geïsoleerd raken. De angst om naar het werk te gaan of bij dezelfde werkgever te blijven wordt zo groot, dat mensen zich ziek melden. Werkgevers worden de laatste jaren meer bewust, dat pestgedrag niet alleen op het slachtoffer een negatieve invloed heeft. De algemene sfeer op het werk verziekt en daar zal een kostenplaatje bij komen kijken. Zo zal de werkgever ziektedagen moeten betalen, alsook zal de juridische afhandeling van een pestdossier geld en moeite kosten. Een goed preventiebeleid dringt zich op. Het hebben van een vertrouwenspersoon lijkt de laatste jaren niet meer voldoende. Zo beroepen meer en meer bedrijven zich op psychologen en therapeuten.

Stress door pesten

Niet verwonderlijk zorgt pesten voor stress. Mensen die niet worden gewaardeerd ervaren buiten de gewone druk van het werk een stressfactor, die voor emotionele -en gezondheidsproblemen kan zorgen. Over de relatie tussen pesten op het werk en werkstress is heel wat geschreven. Wat blijkt is dat langdurig pesten zelfs geen vereiste is om de arbeidsvreugde binnen een onderneming significant te laten dalen. Collega’s die geen rechtstreeks slachtoffer van het pesten zijn, maar niet de nodige capaciteiten bezitten om het pestgedrag tegen te gaan, hebben tevens last van dit ziekmakend gedrag.

Depressie

Elke vorm van langdurig negatief gedrag jegens een persoon kan depressie of burn-out uitlokken. Bijgevolg blijven mensen langer afwezig van het werk of komen ze in zulke depressieve toestand werken, dat ze noch voor zichzelf, noch voor anderen van waarde kunnen zijn. Slapeloosheid, piekeren, twijfel en onzekerheid steken de kop op, met alle gevolgen van dien. Het uitvallen van een persoon op het werk heeft tevens gevolgen voor de directe collega’s van het slachtoffer.

Pesten kan de wil tot zelfmoord in de hand werken

Van zodra slachtoffers door het pestgedrag depressieve gevoelens ontwikkelen, bestaat de kans dat men donkere gedachten gaat cultiveren. Als de betrokkene zodanig geïsoleerd raakt en hulp niet onmiddellijk voorhanden is, kunnen gedachten van zelfmoord voorkomen. Het is belangrijk dat het slachtoffer beseft dat hulp altijd beschikbaar is. Zo kan men 24u per dag naar de zelfmoordlijn of Tele-onthaal bellen. De kabinetten van psychiaters en psychologen zijn vaak volgeboekt, maar dat wil niet zeggen dat er geen hulp voorhanden is. Iemand met zelfmoordgedachten kan steeds in het dichtstbijzijnde ziekenhuis worden opgenomen.

Pesten op het werk aangeven

Als het pesten de spuigaten uitloopt kun je overwegen om dit verwoestend gedrag te gaan aangeven. Daar bestaan verschillende mogelijkheden voor. Alles hangt van de zwaarte van de feiten af. Het spreekt voor zich dat fysiek geweld of ernstige seksuele intimidatie andere vormen van aangifte vereisen, dan iemand die sporadisch gepest wordt.

Drie mogelijkheden voor het slachtoffer

Een werknemer die door pesterijen of ongewenst seksueel overschrijdend gedrag benadeeld wordt heeft 3 actiemogelijkheden. We onderscheiden:

• de vertrouwenspersoon of preventieadviseur
• de dienst Toezicht op het Welzijn op het werk
• Een procedure instellen bij de bevoegde rechtbank of aangifte bij de politie

Het blijft de keuze van het slachtoffer welke dienst hij prefereert, doch strekt het tot de aanbeveling om zelfs bij een externe klacht, eerst de lokale vertrouwenspersoon van de feiten op de hoogte te stellen. Er kan namelijk weinig verandering worden verwacht als het bedrijf niet op de hoogte wordt gesteld. Een vertrouwenspersoon is bij wet verplicht de gegeven informatie met grote discretie te behandelen. Het slachtoffer hoeft dus niet te vrezen, dat zijn problematiek binnen het bedrijf zal worden uitgestrooid.

Indien men ervoor kiest om langs rechterlijke weg het pestgedrag aan de kaak te stellen, moeten we opmerken dat dit zowel voor slachtoffer als dader een heel intense periode kan worden. Natuurlijk zijn bepaalde gevallen van pesten en/of seksueel overschrijdend gedrag zo bezwaarlijk, dat er vaak geen andere optie overblijft.

Om een succesvolle rechtsgang te beogen heeft men voldoende bewijslast nodig. De laatste jaren hebben uitgewezen dat bewijslast verzamelen echter niet zo evident lijkt. Het is dan ook meer dan eens dat slachtoffers van pestgedrag en/of seksueel overschrijdend gedrag achteraf in de kou blijven staan.

Hoe pestgedrag op het werk aanpakken?

Een grondige analyse met al dan niet bijbehorende aangifte is één zijde van het verhaal. Pestgedrag aanpakken is iets helemaal anders, vooral als het slachtoffer door meerdere mensen wordt aangevallen. Voor werkgevers is het vaak makkelijker om slachtoffers naar een andere dienst of werkgever door te loodsen, maar dat geeft aan de pesters ruimte, om hun gedrag bij iemand nieuw te herhalen. Het strekt dus tot de aanbeveling om elke vorm van pesten binnen een onderneming te gaan aanpakken en het liefst van al voorkomen.

Slachtoffers zien vaak geen uitweg om het pestgedrag zonder hulp van de werkgever te doen stoppen. Als de werkgever er al zelf niet voor zorgt dat bepaalde slachtoffers de onderneming verlaten, doet het slachtoffer dat zelf wel. Het is namelijk voor niemand mogelijk om onder constante terreur van pesters te blijven werken. Een spijtige evolutie die op een andere manier kan worden aangepakt.

Het creëren van een wij gevoel

In mijn essay Zijn ik en jij nog wij beschreef ik uitvoerig dat het creëren van een wij-gevoel binnen en buiten de onderneming ontzettend belangrijk is. Toch lijkt de implementatie van een wij-sfeer ontzettend moeilijk voor werkgevers. Mensen zijn kuddedieren en we zijn dan ook geneigd om groepjes te vormen. Wie zich binnen een bepaald groepje begeeft heeft weinig te vrezen, terwijl degenen die nergens toebehoren, worden gepest. Mocht iedereen binnen de onderneming tot één en dezelfde groep behoren, hoeft niemand zich nog uitgesloten te voelen. We zijn allemaal één en het is zinloos, om als mensen bepaalde individuen te gaan uitsluiten.

Indien een onderneming merkt dat er geen wij-gevoel aanwezig is, kan ze verschillende stappen ondernemen. Eerst en vooral zou men naar de personeelsleden kunnen luisteren en vervolgens zou men hulp van coaches kunnen inroepen. Teambuilding is een uitstekende manier om een wij-gevoel te creëren. In plaats van tijdens een teambuilding groepjes te vormen; is het interessant om de hele groep met elkaar te laten samenwerken. Zo kan de onderlinge dynamiek van de groep worden bestudeerd en ziet men onmiddellijk, welke de aandachtspunten zijn.

Hoe kunnen we pesten op het werk voorkomen?

Eerst zou de onderneming duidelijk moeten maken dat pesten niet wordt aanvaard. Om deze visie kracht bij te zetten kan de onderneming ervoor opteren een nultolerantie pestbeleid in te voeren. Zolang pesten zonder consequenties kan plaatsvinden zullen pesters hun gedrag aanhouden. Een snelle reactie op iedere vorm van pesten geeft weer hoe streng er binnen de onderneming wordt opgetreden. Natuurlijk moeten er voor iedere regel voldoende volgers zijn. Indien het overgrote deel van de werknemers niet in de visie van de onderneming gelooft, zal geen enkele straf verschil maken. Om die reden is het belangrijk dat zoveel mogelijk groepsactiviteiten worden georganiseerd, zonder afzonderlijke afdelingen tegen elkaar te gaan opzetten. Werkgevers en werknemers zouden voor een eenheidsgevoel moeten zorgen. Aangezien pesten een subjectieve beleving is, wordt die beleving door groepsvorming vanzelf uitgewist. Ik en jij zijn wij!

Boeken over pesten op het werk

Gelukkig zijn er de laatste jaren heel wat boeken over pesten in de literatuur verschenen.

NEGOTIATING WITH A BULLY door GREG WILLIAMS

Pesten en agressie op het werk

Zelf schreef ik enkele fictieboeken, waar pesten aan bod komt. Zo lees je in Gekozen over Lynn Smeets, die door haar werkgever en naaste medewerkers tot het uiterste wordt gedreven. In Optimum komt het verschrikkelijk pestgedrag van Daan aan bod en in Waarom nou jij zien we, wat er kan gebeuren als een jaloerse collega de trappers verliest.

Gekozen

Optimum

Waarom nou jij?